Historia Okręgowej Rady Adwokackiej w Toruniu

W kwietniu 1938 r., po wejściu Kujaw z Bydgoszczą, Inowrocławiem i Włocławkiem w skład województwa pomorskiego adwokaci przynależeli do Izby Adwokackiej z siedzibą w Toruniu.

Stan osobowy toruńskiej Izby Adwokackiej uległ poważnemu uszczupleniu w wyniku kampanii wrześniowej 1939 r., a przede wszystkim w wyniku wyniszczającej, ponad pięcioletniej okupacji niemieckiej. Śmierć z rąk okupanta poniosło ponad 40 adwokatów pomorskich. Kilkudziesięciu adwokatów i aplikantów adwokackich trafiło do więzień i obozów koncentracyjnych. Oprócz profesorów gimnazjów, duchownych diecezjalnych i zakonnych, adwokaci to grupa zawodowa która poniosła największe straty wśród inteligencji.

Zimą 1945 r. po wyzwoleniu Pomorza Gdańskiego i Kujaw przywrócono województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu. Wiosną stolicę przeniesiono do Bydgoszczy. W Toruniu pozostawiono Sąd Apelacyjny z istniejącą przy nim Izbą Adwokacką. Po wyzwoleniu władzę przejęli komuniści. Początkowo utrzymano dotychczasowe przepisy o ustroju sądów i adwokatury zapewniające adwokaturze samorząd zawodowy. Jednak w maju 1945 r. został wydany dekret z mocą ustawy o tymczasowych przepisach uzupełniających prawo o ustroju adwokatury.

Ograniczał on a w zasadzie likwidował samorząd adwokacki zaś szerokie uprawnienia otrzymał minister sprawiedliwości. Powoływał on tymczasowe władze adwokatury oraz organy izb adwokackich. Nakazano sporządzenie nowych list adwokatów a przy każdej izbie adwokackiej powołano do życia trzyosobowe komisje weryfikacyjne. Weryfikacji musieli się poddać wszyscy adwokaci z listy.

Adwokat Stefan Michałek (1888-1955), ostatni przed wybuchem wojny dziekan ORA w Toruniu, wznowił przerwaną wojną pracę Rady i faktycznie kierował nią do listopada 1945 r. Jego najbliższymi współpracownikami w Radzie byli znakomici przedwojenni adwokaci: dr Ignacy Dziedzic (1889-1956), Marian Niklewski (1900-1970), obaj z Torunia oraz Bernard Cisewski (1898-1970) i Wacław Sawicki (1893-1979) z Bydgoszczy.

6 listopada 1945 r. minister sprawiedliwości powołał pierwszą tymczasową Okręgową Radę Adwokacką w Toruniu w następującym składzie osobowym: I. Dziedzic – dziekan, M. Niklewski – wicedziekan, Maciej Bajraszewski – sekretarz, B. Cisewski, Tadeusz Moellenbrock, Sylwester Tomaszewski, Ferdynand Grzęski, Adam Michnik – członkowie. Adwokat S. Tomaszewski został pierwszym rzecznikiem dyscyplinarnym Izby toruńskiej.

W tym składzie Rada działała do marca 1948 r. 18 marca tego roku minister sprawiedliwości zwolnił M. Niklewskiego i S. Tomaszewskiego z członkostwa w Radzie. Rezygnację z udziału w niej zgłosił B. Cisewski. Do kwietnia 1950 r. działała w niepełnym składzie osobowym. W kwietniu 1949 r. minister sprawiedliwości przeniósł siedzibę Sądu Apelacyjnego z Torunia do Bydgoszczy.

Siedzibą Izby Adwokackiej oraz jej organów stała się Bydgoszcz. Wstrzymano się jednak z faktycznym przeniesieniem do Bydgoszczy, gdyż nie było tam odpowiedniego lokalu. Do 1950 r. tymczasową siedzibą Okręgowej Rady Adwokackiej w Bydgoszczy pozostał Toruń. Władze komunistyczne poddały środowisko adwokatów inwigilacji, sporządzano charakterystyki poszczególnych osób, gromadzono materiały, zwłaszcza mogące ich kompromitować.

Werbowano agentów wśród sędziów. Pod koniec czerwca 1950 r. Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o ustroju adwokatury, na mocy której adwokatura miała współdziałać z sądami i innymi władzami w ochronie porządku prawnego Polski Ludowej. Na listę adwokatów mogła być wpisana osoba dająca „rękojmię wykonywania zawodu, zgodnie z tymi zasadami.

Ustawa poddawała adwokaturę szczegółowemu nadzorowi ministra sprawiedliwości i tworzyła zespoły adwokackie mające zrzeszać tzw. „adwokatów ludowych” uczestniczących w procesie budowy socjalizmu. 22 lipca 1952 r. została uchwalona Konstytucja PRL, która de facto stanowiła podstawę totalitarnego państwa. Wojewódzka Rada Adwokacka w Bydgoszczy przystąpiła do organizacji zespołów adwokackich.

W 1953 r. utworzony został zespół adwokacki w Toruniu. Pod koniec 1955 r. istniało 14 zespołów adwokackich z 10 filiami, obejmujących łącznie 210 adwokatów, zaś pod koniec 1960 r. funkcjonowało aż 29 zespołów z liczbą około 270 adwokatów. Mocą ustawy z grudnia 1963 r. o ustroju adwokatury zawód adwokata można było wykonywać tylko w zespole adwokackim lub społecznym biurze pomocy prawnej.

Jednak te ostatnie nie zostały powołane. Tworzenie zespołów spowodowało iż od 1965 r. w Polsce, nie było już ani jednego adwokata praktykującego indywidualnie. Po 1975 r. miała miejsce reorganizacja adwokatury. Ponownie utworzono Izbę Adwokacką w Toruniu. Na mocy ustawy z 28 V 1975 r. dokonano nowego podziału administracyjnego kraju.

Utworzone zostały dwa nowe sądy wojewódzkie dla województwa toruńskiego z siedzibą w Toruniu i dla województwa włocławskiego z siedzibą we Włocławku. W czerwcu 1975 r. NRA podjęła uchwałę na mocy której z dniem 1 I 1976 r. rozpoczęły działalność organy izby adwokackiej w Toruniu dla województw toruńskiego i włocławskiego. Dziekanem WRA w Toruniu został wybrany w listopadzie 1975 r. adw. W. Kalka.